Sambah Manyambah Dalam Pengangkatan Kebesaran (Panghulu) Di Kelarasan Sungai Puar Oud Agam

Sambah Manyambah Dalam Pengangkatan Kebesaran (Panghulu) Di Kelarasan Sungai Puar Oud Agam
foto : Soengai Poear, Padangse Bovenlanden Christiaan Benjamin Nieuwenhuis (c.1900-1915).
- Dt Pandjang : 
Ampunlah hambo di karapatan angku-angku panghulu nan 4 buah nagari, nan gadang basa batuaah, bakeh hambo mandatangkan sambah.

Sarape'njo tuanku nan siak-siak sadang bakeh hambo manibokan salam.

Indak diatok dibilang gala, jo sambah hambo muliakan. Sungguahpun dihambo tabiknyo sambah, lah pahi jo mupakat tingga jo rundiangan, jo silang nan bapangka, karajo nan bajunjuang, pangatuo Sikumbang nan 4 buah nagari;. sambah hambo tibokan kapado Datuak Sati !

* Datoek Sati :
Sambah kapado Allah, menitahlah angkoe datuak !

- Datoek Panjang :
Sambah jo titah nan dijunjuang tinggi diamba taba, dipuji baiak.

Dahulu kato basitinah, kamudian kato basicapek, basicapek sajo sambah hambo kapado datuak.

Kasicapė'annyo, karano iyo juo dahulunyo, samaso sumua akan dikali, tatakalo rantiang akan dipatah jalan duo nan baturuik, kato duo nan bapakai.

Jalan duo nan baturuk : 
Partamo jalan 'adat, kaduo jalan sjarak. 
Kato doéo nan bapakai: 
Partamo kato pusako, kaduo kato parbuatan,

Kok ditantang jalan 'adat, kembali kapado penghulu nan gadang basa batuah. Kok ditantang jalan sjarak pulang kapado tuanku nan alim nan kiramat, kok buwek nantun kadipakai, kok pusako kadirungguahi.

Kalampisannyo dalam nan sado nantun : Rumah dibari bamamak, kampuang dibari batuo, nagari dibari babasa. Sabab ketek banamo pakarajaan gadang banamo pakarajaan. Nan sarupo iko pun alah manyuruah baliau nan tuo disiko mambari tahukan kapado dunsanak nan dihilia, kapado sudaro nan dimudiak, sarato kapado panghulu nan ampe' buah nagari. 

Kok dek panghulu nan ampe' buah nagari, biaso janjian batapati, ikara baunikan, kok jauah alah dijalang, ampia alah dituruik. Batingkek janjang lah batapiak bandua, pun alah batampun katangah rumah nangko, siriah sakapua alah bakunyah, rokok sabatang alah baisok. Pihak makan jo minum pun alah pulo samporono kaduonyo. Baa kini, karano lai nan takana dihati, nan takalang dimato, di junjuang karajo nan ampek soekoe, sarato dipangka karajo pangatuo Sikumbang nan 4 buah nagari. 

Kok alah bana kaditarangkan kapado karapatan panghulu nan sa'adat, sarato tuanku nan sakitab. Itulah sambah ditibokan kapado angku.Datuak

* jawab Datuak Sati ;
Alah sampai dek angku Datuak ?

- Insya Allah sakian baru, jawab Datuak Panjang.

* Datoea' Sati.
Maa angku Datuak Panjang !

- Lai manitah Datuak, jawab Datuak Panjang.

* Datoek Sati:
Sambah jo titah nan diangku Datuak juo nan dimuliakan.

Dahulu kato basitinah, kudian kato basicapek. Basicape' sajo hambo kapado angku Datuak, a lah nan manjadi buah bana diangku Datuak tadi, karano basuo di hari nan babilang, di padang nan baukuah, janji nan dikarang, artinyo dari jauah alah dijalang alah batingkek janjang, alah batapik banduah, pun kini alah batampun katangah rumah nangko, kok rokok alah bahisok sabatang sorang, kok siriah lah bakunyah sakapuah sorang. Pihak kapado makan jo minum alah pulo samporono kaduonyo. Jadi kini lai nan taragak, takana dihati, nan takalang dimato, dijunjuang karajo nan 4 suku sarato panghulu jo pangatuo Sikumbang nan ampek buah nagari, Alah-kok elok dikatangahkan ?

Ba'itu bana nan katangah di angku tadi tu ?

- Sabananyo, jawab Datuak Panjang.

* Datuak Sati
Indak lai limbago alah ba'itu bana nan takalang di mato nán taraso dihati, disilang nan bapangka, dikarajo nan bajunjuang kok tipak didiri hambo sorang, alah elok bana dikatangahkan, amaknyo siang ba' hari, amaknyo tarang ba' bulan, samantaro injik mamak lai rapek. Sungguahpun ba' itu, ba' pituah urang tuo kito juo, kato sorang dibulati, kato basamo di pahiyokan, kini karano injik mamak lai duduak samo dihadok dengan sagaji urang tuo alim ulama nan ado disiko, kok hambo bawo kato tu jo mupakat sabanta, lai ko' didalam barih adat, tulah nan di minta' kapado angku 

- Datuak Panjang.
Maa angku Datua' Sati, kato nan ka-tangah diangku itu iyo bana alah tahimbau dinamonuo, alah tasabui'' digalanyo, alah didalam barih adat bana. Basagiro malah angku, amaklah kami manantikan.

Datoek Sati, bermupakat jo injik mamak sado nan hadir diateh rumah dari ujuang kapangka, dari tangah sampai Katapi. Jawab karapatan injik mamak, apo nan dikatangahkan angku Datua' Panjang itu, yolah didalam barih adat bana, alah patui' disiangkan ba' hari, ditarangkan ba' bulän, ko' lai nan taragak takana disilang nan bapangka dikarajo nan bajunjuang.

Sudah itu Datua' Sati mamulangkan kembali kato itu kapado Datua' Panjang, saperti di bawah iko:

* Maa angku Datua' Panjang ! 
nan katangah diangku tadi itu, alah hambo paiyo patidokan jo inyik mamak sado nan hadir, nan jadi pambari baliau basamo-samo, limbago lai nan taragak takaria de' silang nan bapangka karajo nan bajunjuang, iyolah saelok-eloknyo bana di katangahkan kiniko, amaknyo siang ba' hari, amaknyo tarang ba' bulan, sakian sambah dipulangkan kapado angku !

- Datua' Panjang.
Maa angku Datua' Sati, 
malah ba' itu jawab karapatan iyolah, sanang hati kami. Baa to kini lại nan taragak takana de' silang nan bapangka karajo nan bajunjuang, panghulu nan ampe' suku dipangka karajo panghulu Sikumbang nån 4 buah nagari, karano iyo juo ba' kato-kato urang tuo :

Tatakalo maso dahulunyo, tatakalo langi' manyentak naik, bumi ka mahatam turun, maka takambanglah alam basa, baru tatagak tiang areh, payuang panji marawa basa, takambang dicawang langik.

Mulonyo bukik kabadiri, asanyo gunuang katarado, alamat manjadi pasak bumi, alah manjadi pandapatan dengan kodraat Tuhan kito, langik lah manyentak naik, bumi alah mahatam turun, nagari bakalebaran, manusia lah bakakambangan, manurui' adat satu-satu, mamakai bue' lain-lain. Nan diarah nan dititah, nan di-ico nan dipakai, didalam Alam Minankabau :

Cupak nan duo, kato nan ampe'.

Partamo cupak asali, 
kaduo cupak buatan, 
katigo kato pusako, 
kampe' kato mupakat, 
kalimo kato dahulu nan batapati, 
kaanam, kato kamudian kato bacari, paamba, kato nan, dahulu. 

Poesako ta' bulieh diubahkan, alah dikalikan dalam-dalam, alah digantuangkan tinggi-tinggi. ko' dirumah coreng bareh, tibo dirimbo tokek kayu, jatuah kabumi antak tanah.

Baa kini alah basuo malang nan indak bulieh ditolak, mujue nan indak bulieh dirayih. Alah singke' langkah, alah panjang parmintaan, tantangan dari pado baliau Datua' Mudo, alah berpulang ka-Rahmatu'llalı, pado hari nan baik kutiko nan elok. Iyo bana kok dibaliau ibarat janjian alah batapati, ikara alah bamuliakan, ibarat katidiang alah panuah isinyo, ko' basuke' alah bapareh, ta' dape' dihubuang lai. Iyo juo nanurui' hadih Malayu :

1. Abdoelah namonyo guru. 
Ta' banda kabaruah lai, 
Ajalullah datang manunggu, 
Ta' dape' batangguah lai.

Kalampisannyo dalam nantun;

2. Madang pulai batu baluah, 
Karih panjang pambalah pelo, 
Aja sampai gadanglah sudah, 
Dunia habih achirat lah tibo pulo.

3. lyo bana ta buliah padi dibali, 
Padi di kabe' jo amponyo, 
Iyo bana ta' buliah sakandak hati, 
Garak Allah hanyo nan basuo.

Baa ko' buliah kahandak silang nan bapangka, karajo nan bajunjuang manurui' hadih Malayu juo :

Limpato bajunjuang siriah, 
Ko' jirek tabang dahulu. 
Samo dibalah kaduonyo, 
Ko' bana pintak lai kabuliah,
Ko' kahandak lai ka balaku,
Ayat juo baliau handaknyo dalam sa-tahun duo nangko.

Limbak nan dari pado nantun, malang jo mujue indak bacarai manurui' hadih Malayu :

Karanglah bungo Campago, 
Sikujue bari batali, 
Malang nan sakajab, mato, 
Mujue nan sapanjang hari,

Baä kini, karano baliau itu jo panghulu nan 4 buah nagari, ko' kabuki' samo mandaki, kalurah samo manurun, balabo samo dibagi, marugi samo ditimbuni, manurui' sapanjang adat, biaso juo hilang dicari, tabanan basalami, tagantuang dirajih, ba' papatah Malayu juo :

Patah galang ditimpo galang, 
Patah ditimpo jo tambago. 
Hilang gadang baganti gadang, 
Gadang balega ka nan mudo.

Kasik alalı mangandueng perak, 
Tanah merah mengandueng intan, 
Samo digali kaduonyo. 
Dari ninik turun kamamak, 
Dari mamak turun kekamanakan, 
Warih lah sajak dahulunyo.

Kaladai namonyo kudo, 
Bari bakakang layang-layang, 
Lake'kan ganto palanonyo. 
Inyo sapantun bungka jalo, 
Tuangan amuehnyo hilang, 
Pusako ba itu juo.

Kayu kale' jo madang rasak. 
Sirawik ambie' panabang bingkudu, 
Tarah kapapan kalabiehnyo. 
Tungke' nan rabah katangah,
Payuang nan kucui' kadikambang. 
Karih talata' kadipakai.

Buruang banamo parapati, 
Inggo' diranting kaju aro, 
Patah tumbuah hilang baganti, 
Mati nan tuo diganti jo nan mudo.

Baä kok alah bana ditarangkan kapado panghulu nan ampek buah nagari sarato tuanku nan tiap-tiap sidang, kok kéték banamo satu gadang banamo duo itulah sambah nan ditibokan kapado Datua'.

* Dt. Sati : 
Ma Datua' Panjang ! 
Sapanjang panitahan Datua' itu lah didalam adat; sungguahpun didalam adat, sabab dihadapan panghulu nan 4 buah nagari hambo paiyokan jo panghulu nan 4 buah nagari dahulu, lai ko' didalam barih adat ?

- Alah dalam barih adat bana, jawab Datua' Panjang.

Dan Datua' Sati pun mampaiyokan pulo jo panghulu nan 4 buah nagari.

Panjawaban panghulu nan 4 buah nagari, alah didalam adat sapanjang panitahan silang bapangka, lah elok disiangkan bak hari ditarangkan bak bulan. Kok ketek banamo satu, gadang banamo duo kapado panghulu nan 4 buah nagari.

Datua' Sati pun mangumbalikan sambah kapado Datua' Panjang, yaitu bagaimano pambarian panghuloe nan 4 buah nagari.

- Datua: Panjang : 
Ma Datua' Sati ? 
Sapanjang panitahan Datua: lah didalam adat. Baä karano didalam adat sabab akan hambo tarangkan ketek banamo satu, gadang banamo duo. Lai warih nan kamanjawek pusako nan kamamakai, nan bagala Bagindo Mudo dahulu : kini bagala Dt. Mudo.

Panungkeknyo nan banamo si Murin bagala Bagindo Mudo

Lai kok basuo dilabueh nan golong dipasa nan rami dimedan sakato, minta di-papasieh gala orang nan tasabui' itu.

* Kato Dt. Sati : 
Ma Dt. Pandjang !

Sambah jo titah nan didatua' sajo di-anjung tinggi diamba taba dipuji baik, dahulu kato basitinah kamudian sambah basicapek sambah kumbali pado Datua'

A nan manjadi panitahan didatua' iyo nan bak kato-kato urang tuo, takalo langik basintak naik, bumi mahatam turun, takalo maso dahulunyo takalo sumue kadikali ranting akan dipatah iyolah adat nan batarimo dari ninik kito nan dahulu dari Dt. Katoemanggoengan doco djo Dt. Perpatih nan Sabatang.

Cpak duo kato ampek, 
paratamo cupak usali, 
kaduo cupak buatan, 
katigo kato pusako, 
kaampek kato mufakat, 
kalimo kato dahulu kato badapati, 
kaanam kato kamudian kato bacari paamba kato nan dahulu.

Kalampisannyo didalam nantun ko' adat datang mamakai limbago datang manuang iyo juo manurut hadih Malayu :

Kaladang manabang pisang, 
Nan mudo usah dibawo, 
Ilang gadang diganti gadang, 
Gadang dilegakan ka nan mudo.

Lai warih nan kamanjawek, pusako nan kamanyandang Cupak nan diisi adat nan dipakai limbago nan dituang nan bagala Bagindo Mudo dahulu kini bagala Datua' Mudo..

Lai panungkeknyo sarato orang mudonyo dan urang basanyo, baitu juo Sutan jo pangeran alah pulo batarangkan disilang nan bapangka karajo nan bajunjuang.

Baä sado nan batarangkan nantin kok basuo dilabueh nan golong dipasa nan rami minta' dipapasih gala orang itu. Baitu bana janyo Datoek ?

- lyo bana, jawab Dt. Pandjang.

* Dt. Sati : 
Sapanjang panitahan Datua' didalam adat. Sungguahpun didalam adat karano dihadapan panghulu nan 4 buah nagari, hambo tarik kato itu jo mufakat,

Dan Dt. Satipun mampaiyokan dengan panghulu nan ampek buah nagari. Panjawapan panghulu nan 4 buah nagari sapanjang kabanaran silang bapangka lah dalam adat bana.

Dt. Satipun mangumbalikan sambah kapado Dt. Pandjang manarangkan bahaso sudah ditarimo oleh panghulu nan 4 buah nagari

Sesudah itu jamu itu minta' dilapeh jo hati nan suci, muko nan janieh ka-tampat masing-masing.

Dt. TONGGA.

*Penulis : marjafri, pendirian ketua komunitas anak nagari.

Silakan baca konten menarik lainnya dari BentengSumbar.com di Google News
BERITA SEBELUMNYA
« Prev Post
BERITA BERIKUTNYA
Next Post »